Hegel’den Marcuse’ye Yabancılaşma Olgusu [On the Concept of Alienation: From Marcuse to Hegel]
(2016)
Günümüz insanı, kendi üretimine ve tüketimine, doğal ve toplumsal çevresine, diğer insanlara ve en önemlisi kendi özüne yabancılaşmış durumdadır. Teknolojik gelişmeyle birlikte insanlarda ve toplumda bunalım, yalnızlaşma, kimlik yitimi ve nesneleşme söz konusu olmuştur. Bu süreçte insan içeriksiz ve anlamsız bir varlık haline gelmiştir. Yabancılaşma sorununu merkeze alan bazı çağdaş filozoflar değerlerden ve ideallerden arındırılmış olan insanın, varoluş açısından anlamsızlaştığını, yabancılaştığını ve çözülmeye başladığını ileri sürmektedir. Bu makalede Hegel, Feuerbach, Marx, Lukács, Fromm ve Marcuse’nin yabancılaşma olgusu hakkındaki fikirleri ele alınıp tartışılmaktadır.
Hümanist Sosyalizm
(1960)
Insanci Tasarum
(1970)
Bu çalışmanın amacı sosyoloji içinde çok tartışılan Marks‘ın sınıf kuramının tanıtılması ve kuramdaki temel eksikliklerin ortaya konmasıdır. Uzun süredir sınıfsal analiz ve buna yaklaşımların sosyolojide hâkim olduğu bilinmektedir. Ancak sınıf tartışmaları içinde büyük etki yaratmış olan Marksist sınıf kuramına yönelik eleştirilere, kuramın içindeki eksikliğe dair tespitlere çok az rastlanmaktadır. Marks‘ın kuramına dair en etkili eleştiri, kuramdaki eksikliği analitik yaklaşımla analiz eden Erich Fromm‘a aittir. İnsana disiplinler arası alandan ve tüm potansiyelleri üzerinden bakan Erich Fromm, psikiyatri, antropoloji, sosyoloji ve hukuk alanlarının tümünü birleştirerek kendine özgü yeni bir sosyoloji alanı geliştirerek Marks‘ın kuramını incelemiştir. Kuramın değerli olduğu konusunda tartışma götürmez bir kanıda olsa da kuramda çok ciddî eksiklerin olduğunu belirtmiştir. Kendi çalışmaları içinde Marks‘ın değer teorisi ve sınıf yaklaşımını oldukça geniş ölçüde tartışan ve onlara yer veren Fromm, kuramın kendi özüne içkin eksiklikleri ayrıntısıyla ele almıştır. Bu çerçevede çalışma Marks‘ın sınıf kuramını tanıtarak Erich Fromm‘un eleştirileri doğrultusunda eksikliklerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu tartışmalar ışığında çalışmanın modernleşme ve sosyal değişme içinde gittikçe zayıflayan sınıf hareketinin nedenlerine ilişkin bir açıklama getireceği düşünülmektedir. Aynı zamanda Marksist kurama yönelik eleştirileri ve kuramın günümüz toplumunda açıklayamadığı sosyal değişimleri anlamada yararlı olacağı düşünülmüştür.
Peygamberler ve Rahipler
(1967)
Psikanalizin Bunalimi
(1970)
Sağlık kavramının semantik kapsama alanı kuşkusuz sadece tıbbi terminolojinin telaffuz imkânlarıyla sınırlı değildir. Bu konu, aynı zamanda söz konusu terminolojinin sosyolojik-kültürel ve teknolojik veçhelerinin büyük ölçüde medyatik sunumuna da bağlıdır. Zira sağlıklı olma hali, hastalığın olmadığı bir durumdan ziyade fiziksel, zihinsel ve toplumsal olarak tam bir iyilik halini simgelemektedir. Bizatihi bu >toplumsal olarak< nitelemesi bile sağlığın geniş bir uzamla olan ilişkisini açığa vurmakta olup, toplumla ilgili olan her şeyi kapsamaktadır. Bu geniş çerçeve içine alınan konular bütünü, sağlıklı insan ve sağlıklı toplum betimlemesinin kurucu söylemlerinin inşa edildiği alanlardır. Optimum sağlıklı yaşamın değişmez koşullarından söz edilebilir mi? Sağlıklı yaşamın her dönem için geçerli olabilecek genelleştirilmiş bir tarifi yapılabilir mi? Sağlıklı bir toplumun temel belirleyenleri veya gösterenleri nelerdir? Medya içeriği ve retoriği sağlıklı toplum imgesine ne şekilde katkıda bulunmakta ya da bozmaktadır? Tıp teknolojisi ve bürokrasisi bizatihi sağlıklı toplum önünde bir engel midir? Ivan Illich'in >klinik iatrojenez< adını verdiği kavramın sağlıklı toplumun kuramsal ve teknik betimlenişi açısından ifade ettiği anlamlar nelerdir? Toplumsal organizmanın da hastalanabileceğini varsayan görüşler, hangi argüman veya gerekçelerden hareket etmektedir? Aynı argümanlar bizatihi tıp alanının kendisi için de söylenebilir mi? Bu ve benzeri soru ve sorgulamalar ışığında tasavvur edilmeye çalışılan >sağlıklı toplum< imgesine ilişkin doktrin ve tartışmaların genel bir yazınsal taramasını yapmak, bizlere konu hakkında bütüncül ve somut bir fikir verebilir. Bu çalışmada Erich Fromm’un Sağlıklı Toplum ve Ivan Illich'in Sağlığın Gaspı kitaplarının anahtar kavramları rehberliğinde, toplum sağlığıyla ilgili sorunların genel bir değerlendirmesi yapılarak, ana akım yazılı ve elektronik medyada bireysel sağlığa ve sağlıklı toplum imgesine ilişkin üretilen haber söylemi ve içeriklerinin >korku çekiciliği< kavramı ekseninde kritik bir okumasına odaklanılacaktır.
Son Deyi
(1970)
Sosyal Araştırmalar Enstitü’sü, eleştirel perspektifi daima göz önünde bulundurarak çalışmalarını yürüten, tarihsel süreç içerisinde birçok konu, olay ve sorun olarak gördükleri alanlarda çalışmalarda bulunan Almanya merkezli bir okuldur. Enstitü üyelerinin yayımlanan çalışmalarında tarih, sosyoloji, siyaset bilimi gibi başat alanlar göze çarpar niteliktedir. Psikanaliz konusundaki çalışmaları ise diğer alanlara göre oldukça sayılı fakat bir o kadar da incelenmeye değerdir. Bu çalışmada, Enstitü’ye katıldığı ilk dönemde kendisini NeoFreudcu olarak addeden Erich Fromm’dan yola çıkarak Enstitü üyelerinin psikanalizle ilgili çalışmaları incelenmiş ve üyelerin bu bilimsel alana olan olumlu-olumsuz görüşleri ele alınmıştır. Çalışmanın amacı, birçok alanda sosyal bilimler adına çok değerli çalışmalara imza atan bu kuramcıların psikanalize ve Freud’un kuramlarına bakış açılarını yansıtmak ve psikanalizi kendi çalışma larında nasıl kullandıklarını belirlemektir.
Bu çalışmada, sosyal bilimler alanında yeni olan ama gittikçe önemi artan sosyal sermaye kavramının Fromm düşüncesindeki yeri gösterilmeye çalışılmaktadır. Böylece, sosyal sermaye üzerine; henüz yeterli olmayan literatürün zenginliğinin oluşmasında mütevazı bir katkı yapmayı başarmak amaçlanmaktadır. Fromm, >sağlıklı toplum< analizini ortaya koyarken toplumun akıl sağlığının en önemli göstergelerinden birini, bu ilişki ve iletişim bağlarının varlığı ya da yokluğuna bağlamaktadır. Özellikle >yabancılaşma< kavramına yaptığı atıflar ve modern toplumlarda bireylerin ürettiklerine bizzat dahil olamamaları ile ortaya çıkan anomik durumun ürettiği iletişim sorunlarına değinir. Fromm’a göre, >sosyal sermaye< açısından değerlendirilebilecek ikinci husus da toplumu oluşturan bireylerin akıl sağlığını koruyan dini, vicdani ve ahlaki değerlerin varlığını sürdürerek bir dayanışma ve yardımlaşma duygusu üretmesidir. Buna göre sevgi, güven, dayanışma gibi iletişim biçimleri toplumun akıl sağlığını olumlu anlamda sosyal bir sermayeye evrilten dinamiklerdir.
Kadın cinayetleri Türkiye’de önemli bir toplumsal sorun olarak varlığını korumaktadır. Cinayetlerin temelinde şiddet ve saldırganlık eğilimlerinin etkisi görülmektedir. Bu sebeple şiddetin psikolojik boyutu cinayet eylemlerinde belirleyici olmaktadır. Saldırganlık eğilimi birikerek bir şekilde gelişerek cinayet eylemlerine dönüşmektedir. Kadın cinayetleri incelenirken öncelikle bireyde mevcut bulunan saldırgan davranışların ele alınması gerekmektedir. Çalışmada şiddet ve saldırganlık eğilimlerinin bireysel anlamda psikolojik temelleri üzerine teorik çalışmalara değinilmektedir. Erich Fromm ve Sigmund Freud’un saldırganlık tipolojileri kuramsal açıdan dikkate değer görülmektedir. Çalışmada yöntem olarak vaka çalışması tercih edilmektedir. Çalışma kapsamında Türkiye’de son on yılda işlenen kadın cinayetleri ele alınmaktadır. Toplamda 2380 kadın cinayetinden 1260 vaka incelenmektedir. İncelenen vakalarda sağlıklı sonuçlar elde edilmesi bakımından nicelik, nitelik, işleniş biçimi ve sebepleri bakımından aydınlatılmış olması temel referans noktasını oluşturmaktadır. Cinayet eylemlerinde failin özellikleri, öldürme biçimi, sebebi, katil ve maktul ilişkisi dikkate alınmaktadır. Kadınların, en sık vakit geçirdiği kişiler tarafından öldürüldü gözlenmektedir. Cinayet işleme biçiminde ateşli silahlar yoğun olarak kullanılmaktadır. Cinayetlerde erkeğin özgürlük alanının daralması ve erkeğin kadın üzerindeki hâkimiyetinin ortadan kalkması önemli sebepleri oluşturmaktadır. Çalışmada cinayet sebepleri üzerinden ortak odak noktaları tespit edilerek çözüm önerileri sunulmaktadır. Kadına yönelik cinayet eylemlerinde bireysel silahlanma ve uzun vadede cinayeti önleyici politikalar üzerine yoğunlaşılmaktadır. Çalışmanın amacı işlenen kadın cinayetleri üzerinden vaka çalışması yaparak teorik çalışmalar ışığında bir takım çözüm önerileri sunmaktır.
Yeni Bir Insan Taslagi
(1990)