Bir umut havarisi
(1980)
Cagdas nasirali yahya
(1995)
Editörün Önsözü
(1989)
Erich Fromm Cevirileri
(1982)
İnsanların bir aradalığının nedenleri, nasıl mümkün olduğu ve nasıl olması gerektiği sosyal bilimlerin temel konuları olarak karşımıza çıkar. Bazı düşünürler için bu bir aradalığı en iyi haliyle sağlamanın yolu yasalar ve sözleşmelerledir. Bazıları için bu bir aradalığın kaynağı aynı türe ait olmanın getirdiği duygudaşlık, empati ve ortak değerler olarak tanımlanır. Teist yaklaşımlarda ise (bu neden) tüm insanlığın Tanrının yaratımı olduğu görüşüyle temellendirilir. Erich Fromm’un ortakyaşam (symbiosis) olarak adlandırdığı bu bir aradalığın kaynağı insanın varoluşsal çelişkisinin neden olduğu yalnızlık duygulanımıdır. Fromm için yaşama atılan insanın yalnızlık duygulanımı sonucu geliştirdiği boyun eğmenin türleri sadizm ve mazoşizm olarak karşımıza çıkar. Bu boyun eğme türlerinin birbirine ihtiyaç duyması ve bu ihtiyaca paralel birbirini geliştirerek süregelen etkileşimi ortakyaşamı mümkün kılmaktadır. İnsanın dünyaya atılmasıyla karşılaştığı güçler karşısında geliştirdiği bahsi geçen etkileşimin tarafları bilinçdışında birbirine bağımlılık geliştirmektedir. Bu bağımlılık ise Fromm’a göre kendi ideal bir aradalığını türettiği, kendi bir aradalığından önce süregelen olumsuz ortak yaşamın kaynağını oluşturmaktadır. Bu çalışmada Fromm’un -özelinde ikili ilişkilerde- ortak yaşamın kaynağı olarak konumlandırdığı sadizm ve mazoşizm olgularını inceleyip bir aradalığın bugüne kadar nasıl gerçekleştiğini irdeledikten sonra nasıl olması gerektiğini tartışmaya açmayı hedeflemekteyiz. Bu hedefe paralel olarak öncelikle Sade ve Masoch eserleri üzerinden inceleyeceğimiz ardından tanımlayacağımız ve nihayetinde Fromm’un bu iki olguyu olumsuzlamasından dolayı bu iki olgunun yerine sunduğu ideal bir aradalık aktarılarak günümüz ile ilişkilendirilecektir.
İnsanlığın başlangıcından bu yana, ataerkil toplum düzeninin etkisiyle kadının geçirdiği değişim süreçleri, çağlar boyunca ona birçok olumsuz özellik atfederken, değişmeyen tek ve en kutsal özelliği annelik olmuştur. Anneliğin kutsiyeti vesaflığı, hemen her dönemde kadına ayrıcalıklı ve saygın bir konum bahşetmiştir. Anne olgusunun insan hayatında ve ruhsal alanda yarattığı etkileri, on dokuzuncu yüzyıl sonlarında Sigmund Freud’un kuruculuğunu yaptığı psikanaliz, yirminci yüzyıl başlarında ise Carl Gustav Jung’un temelini attığı analitik psikoloji derinlemesine inceler ve birbirinden farklı kuram ve bulgular ortaya koyar. Freud’un, ortaya koyduğu Oedipus ve iğdiş kompleksi kuramlarıyla anneliğe yaklaşımı o dönemde dünya çapında sansasyonel etkiler yaratır. Freud sonrası bir psikanalist olan Jacques Lacan ise, insanlaştırıcı kastrasyon (iğdiş) kuramıyla bu yaklaşımı biraz daha kabul edilebilir bir şekle sokar. Öte yandan Erich Fromm, diğer bir psikanalist, Freud’un Oedipus kompleksi kuramını, erkekteki doğurganlık kıskançlığına dair kuramıyla çürütmeye çalışır. Jung’un yaklaşımı, hepsinden farklı bir şekilde, annenin ruhsal alanda hâkim olan gizil güçleriyle ilgilidir; anne arketipinin ve anne kompleksinin insan psikolojisini ve hayatını başından sonuna nasıl derinden etkilediğini ve değiştirdiğini inceler. Çalışmamızın en önemli bulgusu ise hemen hepsinin tek bir ortak noktada buluştuğudur: anneyle kurulan sağlıklı ya da sağlıksız bir etkileşim, insanın yaşamındaki kritik süreçlerin, kişilikteki güçlü ya da zayıf yönlerin ve daha da önemlisi ruhsal alanda silinmez izler bırakan deneyimlerin temelini hazırlar.
Hegel’den Marcuse’ye Yabancılaşma Olgusu [On the Concept of Alienation: From Marcuse to Hegel]
(2016)
Günümüz insanı, kendi üretimine ve tüketimine, doğal ve toplumsal çevresine, diğer insanlara ve en önemlisi kendi özüne yabancılaşmış durumdadır. Teknolojik gelişmeyle birlikte insanlarda ve toplumda bunalım, yalnızlaşma, kimlik yitimi ve nesneleşme söz konusu olmuştur. Bu süreçte insan içeriksiz ve anlamsız bir varlık haline gelmiştir. Yabancılaşma sorununu merkeze alan bazı çağdaş filozoflar değerlerden ve ideallerden arındırılmış olan insanın, varoluş açısından anlamsızlaştığını, yabancılaştığını ve çözülmeye başladığını ileri sürmektedir. Bu makalede Hegel, Feuerbach, Marx, Lukács, Fromm ve Marcuse’nin yabancılaşma olgusu hakkındaki fikirleri ele alınıp tartışılmaktadır.
Bu çalışmanın amacı sosyoloji içinde çok tartışılan Marks‘ın sınıf kuramının tanıtılması ve kuramdaki temel eksikliklerin ortaya konmasıdır. Uzun süredir sınıfsal analiz ve buna yaklaşımların sosyolojide hâkim olduğu bilinmektedir. Ancak sınıf tartışmaları içinde büyük etki yaratmış olan Marksist sınıf kuramına yönelik eleştirilere, kuramın içindeki eksikliğe dair tespitlere çok az rastlanmaktadır. Marks‘ın kuramına dair en etkili eleştiri, kuramdaki eksikliği analitik yaklaşımla analiz eden Erich Fromm‘a aittir. İnsana disiplinler arası alandan ve tüm potansiyelleri üzerinden bakan Erich Fromm, psikiyatri, antropoloji, sosyoloji ve hukuk alanlarının tümünü birleştirerek kendine özgü yeni bir sosyoloji alanı geliştirerek Marks‘ın kuramını incelemiştir. Kuramın değerli olduğu konusunda tartışma götürmez bir kanıda olsa da kuramda çok ciddî eksiklerin olduğunu belirtmiştir. Kendi çalışmaları içinde Marks‘ın değer teorisi ve sınıf yaklaşımını oldukça geniş ölçüde tartışan ve onlara yer veren Fromm, kuramın kendi özüne içkin eksiklikleri ayrıntısıyla ele almıştır. Bu çerçevede çalışma Marks‘ın sınıf kuramını tanıtarak Erich Fromm‘un eleştirileri doğrultusunda eksikliklerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu tartışmalar ışığında çalışmanın modernleşme ve sosyal değişme içinde gittikçe zayıflayan sınıf hareketinin nedenlerine ilişkin bir açıklama getireceği düşünülmektedir. Aynı zamanda Marksist kurama yönelik eleştirileri ve kuramın günümüz toplumunda açıklayamadığı sosyal değişimleri anlamada yararlı olacağı düşünülmüştür.