Zainteresowanie psychoanalizą w Polsce wykazuje zmienne koleje losu. Najkrócej można by powiedzieć, że intuicje i odkrycia Freuda wzbudzały znamienny rezonans intelektualny w Dwudziestoleciu międzywojennym ..., żeby następnie ulec zapomnieniu czy wyparciu, zresztą nie bez wpływu >czynników oficjalnych< – w Polsce komunistycznej. W ostatnich jednak latach obserwujemy >powrót psychoanalizy<, z czego znakomicie zdaje sprawę numer 1/2 >Tekstów Drugich< z 1998 roku. Szkic ten składa się z dwóch części, które mają poziom interpretacyjny i teoretyczny. W pierwszej pokazujemy klasyczne zastosowanie wczesnej psychoanalizy do badania tekstu, a w drugiej – proponujemy nowy sposób interpretacji, wykorzystując współczesną myśl psychoanalityczną. Początki >krytyki freudowskiej< wiążą się z próbami analizy literackiej pióra samego Freuda, a także z jego esejem teoretycznym Pisarz i fantazjowanie. Zająłem się tym zagadnieniem szerzej w mojej pracy pt. Modele freudowskiej metody badania dzieła literackiego (Lublin 1991). Toteż tutaj ograniczę się tylko do praktycznej ilustracji freudowskiej metody badania literatury na przykładzie opowiadania Gombrowicza Na kuchennych schodach, żeby ostatecznie wydobyć istotne rejestry teoretyczne i aksjologiczne freudyzmu. Druga część szkicu to refleksja nad ważną książką Ericha Fromma Rewizja psychoanalizy, w której autor proponuje nową wizję człowieka na tle nieświadomościs połecznej, przekraczając tym samym Freudowską >grawitację libidalną< w kierunku rozległej problematyki idola. Ten reformatorski punkt widzenia współczesnej psychoanalizy, który docenia również duchowy wymiar człowieka, próbujemy na koniec także zastosować do interpretacji wybranych aspektów twórczości Gombrowicza.
W rozwoju psychoanalizy, której początki sięgają przełomowego dzieła Zygmunta Freuda >Die Traumdeutung. Über den Traum< z roku 1900, można obserwować bogatą dynamikę zjawisk, sporów i nurtów. W kolejnych dekadach zaznaczył się podział na psychoanalizę ortodoksyjną, czyli Freudowski styl uprawiania psychologii, i koncepcje dysydentów, jak np. Karola Gustawa Junga (psychologia analityczna) czy Alfreda Adlera (psychologia indywidualna). Stanowisko Fromma określa się jako analityczną psychologię społeczną. Różnice między dysydentami a Freudem widać już w samym pojęciu nieświadomości. Dla Freuda nieświadomość jest przede wszystkim dominującą funkcją aparatu psychicznego jednostki pierwotnie samowystarczalnej. To sfera ukryta przed okiem świadomości, ale potężna, irracjonalna, która składa się z energii libido, treści wypartych i treści tłumionych. W tzw. drugiej topice psychiki z roku 1932 Freud wyróżnił tu jeszcze trzy struktury, czyli Id, Superego i Ego, którym przypisał różny stopień świadomości – wyłączając Id jako żywioł całkowicie nieświadomy. Nie wchodząc w szczegóły i pomijając koncepcje Junga, a także Adlera – wypada nam skupić się na definicji nieświadomości w ujęciu Fromma. Otóż mówi on o tzw. nieświadomości społecznej, która bezpośrednio relacjonuje jednostkę z kontekstem międzyludzkim. Jednocześnie amerykański psycholog odwołuje się do pism Freuda jako źródłowej inspiracji dla swojej perspektywy badawczej, co umiejętnie wydobywa Robert Saciuk, który >Rewizję psychoanalizy< … przełożył na język polski i zaopatrzył na końcu w informatywną notatkę o autorze, w której trafnie podkreśla Freudowski rodowód myśli Fromma, a mówiąc bardziej konkretnie – jego zakotwiczenie w twórczej inspiracji pracy ojca psychoanalizy, pt. Group Psychology and the Analysis of the Ego, w której czytamy.